سواد رسانه ای را جدی بگیرید

شاید در سال‌هایی نه چندان دور، استفاده ابزارهای دیجیتال و ورود دنیای فناوری، یک انتخاب بود. شاید به همین علت، سازمان بهداشت جهانی آن را در فهرست مهارت های ده گانه زندگی نیاورده است.

 

اما امروز زندگی دیجیتالی یکی از وجوه زندگی همه‌ی ماست و حتی اگر بپذیریم که می‌توانیم سهم تکنولوژی دیجیتال را در زندگی خود کاهش دهیم، اما بی‌تردید حذف کردن تکنولوژی از زندگی تقریباً امکان پذیر نیست (برخی از سبک‌های زندگی غیرممکن می‌شوند).

 

به همین علت، بسیار از کشورهای جهان، تقویت سواد فناورانه و افزایش سواد دیجیتال را در برنامه‌ی آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان و نیز در برنامه‌های آموزشی دانشگاهی گنجانده‌اند.

 

با توجه به این‌که متمم، درس‌های متنوعی در حوزه‌ی تکنولوژی دیجیتال و استفاده از آن ارائه کرده است، اما نقشه راه افزایش سواد دیجیتال می‌تواند راهنمای مناسبی برای مطالعه‌ی درس‌ها – و البته تصویری از مسیر آتی توسعه‌ی محتوای متمم در این حوزه – باشد.

 

مفهوم شکاف دیجیتالی

شکاف دیجیتالی درسی است که پیشنهاد می‌کنیم آن را پیش از سایر درس‌های مرتبط با سواد فناورانه مطالعه کنید.

 

چون به ما یادآوری می‌کند که چرا لازم است برای این نوع درس‌ها وقت بگذاریم.

 

شاید بخشی از مسئولیت شکاف دیجیتالی متوجه دولت‌ها باشد، اما اگر خودمان هم برای افزایش سواد دیجیتالی خود وقت نگذاریم، بیشتر احتمال دارد که وادار شویم هزینه‌ی شکاف دیجیتالی را پرداخت کنیم.

 

 تعریف شکاف دیجیتالی چیست؟

 

آشنایی با ترمینولوژی دیجیتال

اگر بخواهیم در زمینه‌ی هر علم یا هنر یا مهارتی صحبت کنیم، لازم است که کلمات کلیدی و ترمینولوژی آن حوزه را بشناسیم.

 

طبیعتاً حوزه‌ی دیجیتال و سواد دیجیتال هم از این قاعده، مستثنی نیست.

 

ما هم در متمم، به بهانه های مختلف در مورد ترمینولوژی دیجیتال صحبت کرده‌ایم و خواهیم کرد.

 

اما نمی‌توانیم یادگیری ترمینولوژی دیجیتال را به عنوان پیش نیاز یادگیری سواد دیجیتال مطرح کنیم.

 

چنانکه هیچکس نمی‌تواند شما را وادار کند برای یادگیری زبان انگلیسی، ابتدا همه‌ی کلمات و واژه‌های دیکشنری را حفظ کنید.

 

بنابراین روش مناسب این است که به واژه ها و اصطلاحات مرتبط با تکنولوژی دیجیتال حساس باشیم و در مواردی که آنها را به صورت مکرر می‌شنویم، برای درک مفهوم دقیق آنها بکوشیم. 

 

به این مثال‌ها توجه کنید:

 

بسیاری از ما، هنوز واژه‌های دیجیتال و آنلاین را به جای یکدیگر استفاده می‌کنیم و مثلاً به تفاوت بازاریابی دیجیتال و بازاریابی آنلاین توجه نمی‌کنیم.

به تفاوت‌ها و قابلیت‌ها و نقاط قوت و ضعف نرم افزارهای آفلاین در مقایسه با سرویس‌های آنلاین و یا نرم افزارهای نیازمند ارتباط آنلاین توجه نداریم.

معنای دقیقی از واژه‌هایی مانند دولت الکترونیک در ذهن نداریم و یا پیش فرض‌ها و انتظارات ذهنی خودمان را به این مفاهیم (که تعریف دقیق و مشخص دارند) تحمیل می‌کنیم.

موارد زیر از جمله درس‌هایی هستند که ما آن‌ها را با این هدف (آشنایی با ترمینولوژی دیجیتال) در متمم ارائه کرده‌ایم:

 

 تفاوت واژه‌های فیزیکی، دیجیتال، آنلاین، آفلاین و مجازی

 

مفهوم شبکه و اینترنت چیست و وقتی ارتباط گسترده‌ی توزیع شده بین انسان‌ها و کامپیوترها به وجود می‌آید چه فرصت‌ها و ظرفیت‌های جدیدی به وجود می‌آید؟

 

 تفاوت واژه‌های شبکه، اینترنت، اینترانت و وب

 

 تفاوت واژه‌های اموتیکون، اسمایلی، استیکر و ایموجی

 

منظور از اینترنت اشیا یا IoT چیست و وقتی تعداد دستگاه‌هایی که روی بستر اینترنت به هم وصل هستند از تعداد انسان‌ها بیشتر می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد و جهان چه وضعیتی پیدا می‌کند؟ بیگ دیتا چیست و چه رابطه‌ای با IoT پیدا می‌کند؟

 

 اینترنت اشیا

 بیگ دیتا (کلان داده)

 واقعیت مجازی و واقعیت افزوده

 اسپم

منظور از اصطلاح فناوری اطلاعات یا Information Technology یا همان IT چیست؟ چه چیزهایی زیر چتر IT قرار می‌گیرند؟ آیا هر نوع فعالیتی که به نوعی به کامپیوتر و تکنولوژی‌های نوین مربوط باشد، زیرمجموعه IT محصول می‌شود؟

 

 فناوری اطلاعات

 

 QR Code

 

 آدرس IP

 

 URL

 

 حافظه کش

 

 کوکی (Cookie)

 

امروز علاوه بر اصطلاح وب، اصطلاح‌های Web 2.0 و Web 3.0 و Web 4.0 را هم می‌شنویم. این در حالی است که هنوز از پتانسیل‌های Web 2.0 هم به صورت کافی استفاده نکرده‌ایم. منظور از نسل‌های مختلف وب چیست؟

 

 وب 2.0

 

آشنایی با ابزارها و اپلیکیشن های دیجیتال

تعداد ابزارهای دیجیتال موجود در اطراف ما، بیشتر از حدی است که حتی اگر تمام عمرمان را صرف خواندن نام‌شان کنیم، فهرست بلندبالای آنها به پایان برسد.

 

اما این نمی‌تواند توجیهی برای حذف یادگیری نرم افزارها و ابزارهای دیجیتال از برنامه های آموزشی و مهارتی باشد.

 

هر کس، بسته به نیازهای خود لازم دارد که برخی نرم افزارهای مرتبط با تخصص‌اش را فرا بگیرد و البته در این میان نرم افزارهایی هستند که مستقل از دانش و حرفه و اولویت‌های ما، آشنایی با آنها ضروری و اجتناب ناپذیر است.

 

خانواده نرم افزارهای آفیس، نرم افزارهای مدیریت کارایی و بهره وری و نیز خبرخوان‌ها، تنها نمونه‌هایی از این دسته ابزارهای ضروری در دنیای جدید هستند.

 

ما تا کنون اشاره‌هایی به برخی نرم افزارها مانند موارد زیر داشته‌ایم. اما این مجموعه به صورت جدی تکمیل خواهد شد:

 

وان نوت

اورنوت

Todoist

اکسل

معرفی خبرخوان هایی برای سیستم عامل اندروید

معرفی خبرخوان هایی برای آیفون و آی پد

سواد اطلاعاتی یا Information Literacy

سواد اطلاعاتی یا Information Literacy یکی از زیرمجموعه های مهم در سواد دیجیتال محسوب می‌شود.

 

پس از اینکه واژه ها و مفاهیم اولیه دیجیتال را بیاموزیم و اکوسیستم تکنولوژی را در حد اولیه بفهمیم و تا حدی با برخی از ابزارهای عمومی دیجیتال آشنا شویم، وقت آن است که به شکلی جدی‌تر و عمیق‌تر، با اطلاعات آشنا شویم و بتوانیم آن را برای دستیابی به اهدافمان، به خدمت بگیریم.

 

در اینجا نمونه‌هایی از موضوعات مورد بحث در سواد اطلاعاتی یا Information Literacy را با هم مرور می‌کنیم:

 

طبقه بندی اطلاعات دیجیتال یکی از مهارت‌های مهم در سواد اطلاعاتی است. این طبقه بندی ممکن است از منظرهای مختلف از جمله منبع اطلاعات، سطح اطلاعات، پیچیدگی اطلاعات، اعتبار اطلاعات و ساختار اطلاعات باشد.

 

مهارت جستجو در وب مهارت مهم دیگری است که با توجه به حجم انبوه اطلاعاتِ غیرمفید و غیرمعتبر در وب (آلودگی‌های اطلاعاتی)، می‌توان آن را به زباله گردی دیجیتال تشبیه کرد.

ما در متمم، مجموعه درس‌مستقلی را به این موضوع اختصاص داده‌ایم:

 

 آموزش جستجوی حرفه ای در گوگل

شناخت انواع مقالات در فضای آنلاین: زمانی بود که واژه‌ی مقاله در انحصار دانشگاهیان بود. آن‌ها را هم عموماً با صفت‌هایی مانند Conference Paper و Journal Paper توصیف می‌کردند.

امروز ساده‌ترین متن‌های فضای دیجیتال هم مقاله نامیده می‌شوند.

این مقالات اگر به صورت حرفه‌ای تولید و تنظیم شوند، دستاوردهایی به مراتب ارزشمندتر از مقالات سنتی دانشگاهی دارند و اگر با آنها آشنا نباشیم، می‌توانند باعث یادگیری‌های نادرست و تکیه بر منابع غیرمعتبر شوند.

به همین علت، مقاله شناسی و ارزیابی مقالات که قبلاً یک شغل محسوب می‌شد، امروز به بخشی ضروری از سواد دیجیتال تبدیل شده و هر کس باید بتواند تا حد قابل قبولی، نیازهای اولیه‌‌اش را در این زمینه، به صورت فردی مرتفع نماید.

 

مفهوم کپی رایت: کپی رایت، فراتر از علامت کوچکی است که وقت و بی‌وقت آن را در جاهای مختلف سایت‌ها و وبلاگ‌ها و ابتدا و انتهای فیلم‌ها به کار می‌گیریم.

در گذشته، مالکیت معنوی بیشتر از جنس بحث‌های حقوقی بود و کسانی که احساس می‌کردند حق آنها تضییع شده است، به سراغ مراجع قضایی می‌رفتند.

اما از آنجا که سیستم قضایی جهان نتوانست به سرعت خود را با شرایط و نیازهای جدید تطبیق دهد، امروزه بخش قابل توجهی از پیگیری‌های مربوطه، از طریق سازمان‌ها و ساختارهای متعدد مجازی انجام می‌شود.

بنابراین، مهم است که بدانیم دنیای جدید، چه مکانیزم‌ها و ابزارها و چارچوب‌هایی را جایگزین سیستم سنتی دنیای کهن کرده است.

 

نقد و تحلیل محتوای دیجیتال تخصص ارزشمند دیگری است که هر یک از ما، به اندازه‌ی توان و نیازمان باید برایش وقت بگذاریم.

این کار از ارزیابی یک پیامک در تلگرام آغاز شده و تا اعتبارسنجی محتوای سایت‌های بزرگ جهان ادامه می‌یابد.

 

مفهوم متادیتا یا فراداده یا اَبَرداده (Metadata) و نیز فرااطلاعات یا اَبَراطلاعات (Metainformation) از جمله مفاهیم کلیدی دیگر در سواد اطلاعاتی است.

به این معنا که بتوانیم داده‌ای در مورد داده‌ها تولید کنیم و یا اطلاعاتی در مورد اطلاعات تولید کنیم.

این بخش از سواد اطلاعاتی، بسیار ارزشمند و ارزش آفرین است و امروز نیز به سرعت رو به گسترش و عمیق‌تر شدن است.

ما شکل‌های ساده‌ای از این بحث را در حد برچسب گذاری محتوا در متمم مورد اشاره قرار داده‌ایم.

اما شاید برایتان جالب باشد که این بحث چنان پیچیده شده که حتی دانشمندان اطلاعات، برای حل چالش‌های آن به سراغ الگو گرفتن از طبیعت رفته‌اند و مدل‌هایی مانند DITA (مخفف Darwin Information Typing Architecture) ایجاد کرده‌اند. شاید با الهام از ساختارهای داروین، بتوانند در این زمینه گامی به پیش بردارند.

 

مهارت یادگیری در فضای دیجیتال مهارت کلیدی دیگری است که به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سواد اطلاعاتی مورد توجه قرار می‌گیرد.

زمانی که نخستین نسخه‌ی دائره المعارف‌ها روی CD و بعدها DVD منتشر شد، برای خیلی‌ها این سوال ایجاد شده بود که آیا محفوظات سنتی دیگر می‌توانند مفید باشند؟

آن زمان، انسان‌ها با غرور اعلام می‌کردند که الان پنجاه یا صد جلد کتاب را در کیف خود دارند.

بعدها گسترش وب، این دسترسی را سریع‌تر، ارزان‌تر و فراگیر کرد. اما به تدریج متوجه شدیم که امکانات جدید، به معنای یادگیری بهتر نیست. بلکه صرفاً حجم اطلاعات بیشتری را با سرعت بهتری در اختیار ما قرار می‌دهد.

اتفاقاً این بمباران اطلاعاتی و این سیستم به هم پیوسته‌ی انسانی، پیچیدگی‌های بیشتری دارد و مهارتهای یادگیری سنتی، نمی‌توانند به سادگی در این فضای جدید مورد استفاده قرار گیرند.

به همین علت، مهارت استفاده از اطلاعات دیجیتال برای یادگیری، به مهارتی ضروری و متاسفانه کمیاب تبدیل شده است.

 

 آیا آموزش الکترونیکی و روش‌های یادگیری دیجیتالی برای شما مناسب است؟

 

تفکر نقادانه در دنیای دیجیتال: بحث تفکر نقادانه یا Critical Thinking که در دنیای فیزیکی و ارتباطات و استدلال‌ها و تحلیل‌های ما از دنیای اطراف مطرح می‌شود، در دنیای دیجیتال هم به قوت خود باقی است.

ضعف در تفکر نقادانه می‌تواند باعث شود که ما سریع‌تر از قبل، در دام اطلاعات نادرست و گمراه کننده گرفتار شویم و نه تنها از توسعه و تعمیق مدل ذهنی خود محروم شویم، بلکه داشته های فعلی خود را هم از دست بدهیم و تحلیل‌ها و درک ما از محیط اطراف، تضعیف شود.

 

سواد رسانه های دیجیتال یا Digital Media Literacy

واقعیت تاریخی این است که رسانه، هرگز در ذات خود معنای مخاطب انبوه را نداشته است.

 

این را به سادگی می‌توان از مطالعه‌ی آثار بزرگان کلاسیک حوزه رسانه نظیر مارشال مک لوهان استنتاج کرد.

 

همچنین اینکه واژه‌هایی مانند Mass Media یا رسانه های انبوه وجود دارند، نشان می‌دهد که رسانه می‌تواند انبوه هم نباشد.

 

اما از همه‌ی این بحث و استدلال‌ها که بگذریم:

 

چاره‌ای نداریم جز این که بپذیریم طی دهه های اخیر، همیشه در پشت کلمه‌ی رسانه مفهوم انبوه مخاطبان هم پنهان بوده است.

 

اگر کسی بگوید صاحب رسانه است و سپس تابلوی اعلانات داخل آسانسور خانه‌اش را به شما نشان دهد، احتمالاً به او خواهید خندید.

 

اما اتفاقی که در دوران اخیر به وجود آمده است، ظهور رسانه های دیجیتال است. رسانه های دیجیتال اتفاقاً ادعای دسترسی انبوه را ندارند و حتی اگر دسترسی انبوه هم داشته باشند، افتخارشان به این مسئله نیست.

 

ادعای مهم و البته درست رسانه های دیجیتال (و رسانه های اجتماعی به عنوان یکی از زیرمجموعه های آنها) این است که می‌توانند پیام و نظرشان را با دقت مناسبی به مخاطب هدف برسانند.

 

به نظر می‌رسد اگر چه دانش کلاسیک رسانه هنوز و همیشه می‌تواند زیربنایی برای اندیشیدن ما و تحلیل رسانه های نوین باشد، اما اگر ویژگی های رسانه های نوین را نشناسیم، ممکن است متوجه نشویم که پارادایم های جدیدی در حوزه رسانه ظهور کرده‌اند و در نتیجه، در درک کامل ظرفیت‌ها و محدودیت‌های فضای رسانه های دیجیتال، ناتوان بمانیم.

 

در کنار بحث های مطرح شده در زمینه سواد اطلاعاتی یا Information Literacy، لازم است موضوعات دیگری را هم بشناسیم تا بتوانیم در زمینه سواد رسانه های دیجیتال، حداقل های لازم را کسب کنیم.

 

از جمله موضوعات مورد نیاز، می‌توان به بحث‌های زیر اشاره کرد:

 

شناخت رسانه

آشنایی با شیوه های دسترسی به اطلاعات و اخبار

ارزیابی اطلاعات و اخبار بر اساس ارزش و صحت و سقم

شناخت و توانایی تفکیک منابع اوریجیتال و غیر اوریجینال

انتقال درست اطلاعات به دیگران با کمترین خطا و محدودیت‌های انتقال اطلاعات

آشنایی با فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات

نحوه اظهار نظر صحیح و مناسب در رسانه‌ها

شرایط اثربخشی بهتر یک رسانه

آشنایی با مبانی دانش تبلیغات و به طور خاص تبلیغات دیجیتال

سواد محتوای دیجیتال یا Digital Content Literacy

ما تا کنون به مبانی بسیار ساده و ابتدایی استراتژی محتوا اشاره کرده‌ایم و به این بهانه، اشاره‌هایی ساده و کوتاه به برخی از مفاهیم اولیه سواد محتوای دیجیتال داشته‌ایم.

 

اما طبیعتاً در بحث سواد دیجیتال انتظار می‌رود محتوای دیجیتال به شکلی دقیق‌تر و عمیق‌تر شناخته و درک شود.

 

موارد زیر را می‌توان فصل مشترک فهرست‌های مختلفی دانست که در زمینه سواد محتوای دیجیتال تدوین و پیشنهاد شده‌اند:

منبع : متمم